Успешното менаџирање е привилегија на жените исто колку и на мажите
Интервју со Сава Димитрова, поранешен долгогодишен генерален менаџер на „Европа“ – Скопје и успешна жена менаџер во кое го објаснува својот пат до успехот, надминувањето на препреките во периодот на транзиција и приватизација, а зборува и за можностите за напредување на жените во менаџерските и управувачките структури на компаниите
МАРИЛИ: Госпоѓо Димитрова, Вие сте синоним за успешна жена менаџер која долги години беше на чело на компанијата „Европа“. Иако сте веќе во пензија, кажете ни, од оваа временска дистанца што значи континуирано успешно да се менаџира со производна, но и извозно ориентирана компанијата од нашата земја?
ДИМИТРОВА: Ви благодарам за убавите зборови кои, се надевам ги заслужувам.
Јас во „Европа“ а.д. Скопје поминав речиси 44 години. Почнав како приправник веднаш по завршување на Технолошко-Металуршкиот факултет во Скопје, а заминав во пензија во 2017 година од местото генерален директор и претседател на Управен одбор. На позицијата генерален директор бев неполни 31 година. Од вработувањето во 1973 до 1987 година, кога бев избрана за генерален директор поминав неколку работни позиции – инженер за контрола на квалитет, шеф на производство, директор на сектор за производство на чоколада и од 1987 генерален директор, а покасно и претседател на УО. Ова го наведувам за да укажам дека на високи позиции не се стигнува брзо, но искуството стекнато на сите поминати позиции е драгоцено за успешно извршување на обврските кога ќе стасате на одговорно место, односно, генерален директор.
Да се навратам на вашето прашање – што значи да се менаџира со производна, но и извозно ориентирана компанија? Јас го презедов раководењето со компанијата кога општествено-политичките околности беа сосема поинакви од денешните. Големиот југословенски пазар ни даваше можност набавките на репроматеријалите, но и пласманот на нашите готови производи да го реализираме на домашен пазар. Многу малку од суровините моравме да ги увезуваме (какао суровини воглавно, но и одредени специфични суровини кои не се произведуваа во Југославија). Во продажбата, исто така доминантно бевме ориентирани на домашниот ЈУ пазар, но, секако, настојувавме со наши производи да излеземе и надвор од границите на тогашната држава. Извозот беше предизвик да докажеме дека нашите производи можат да се носат со конкуренцијата на американски, австралиски и европски пазари.
Состојбите значајно се променија со распадот на ЈУ пазарот. „Европа“ која ги развиваше капацитетите со години за домашен пазар од 20-22 милиони жители, требаше да се преориентира на домашен пазар од 2 милиони жители (потрошувачи). Уште дополнителна потешкотија беше што репроматеријалите кои дотогаш ги имавме најмногу од Србија, но и од Хрватска и Словенија, „преку ноќ“ од домашни станаа увозни. Проблеми се појавија во начинот на плаќање, во блокади и многу, многу препреки кои не може да се искажат во неколку збора. Значи, имате проблем со набавка на репроматеријали, имате сериозно намален домашен пазар и треба доминантно да се ориентирате на извоз. За таа цел, секако, треба да се почитуваат правилата на земјите кои станаа посебни држави, така што, иако продававме на исти географски простори, требаше да ги задоволиме барањата од институциите на тие држави. Тука секако не би го занемариле и проблемот што сето ова не затекна со релативно голем број вработени (830) за кои требаше да се води сметка за нивна егзистенција.
Сето ова го наведувам за на некој начин да се дојде до логичен одговор на прашањето како успеавме да опстанеме, фабриката да опстои и да се развива. Одговорот е само со многу, многу труд, желба и умешност. Знам дека ова звучи како вообичаена фраза, но тоа е вистината. Да менаџирав во континуитет во стандардни услови, веројатно ќе зборував за некакви законитости и правила кои сум ги применувала. Релативно брзо се адаптиравме на новите услови, повторно се вративме на претходно освоените пазари, отворивме и нови, така што дојдовме во состојба извозот да биде речиси 70% од вкупното производство.
Периодот на распад на заедничкиот ЈУ пазар беше навистина долга, тешка приказна и не може да се искаже во неколку реда. Се надевам дека тоа време е зад нас и сегашните генерации нема да го доживуваат. Дотолку повеќе ваквите кажувања нема директно да ни користат како конкретни случаи, но во состојба кога ќе наидат на проблем не треба да очајуваат зашто излез секогаш има колку и да изгледа лошо.
МАРИЛИ: Што значеше да се надмине транзицијата и една компанијата од општествена сопственост да премине во приватна и притоа успешно да продолжи да работи и да ги задржи постојните пазари. Кога Вам Ви беше најтешко?
ДИМИТРОВА: Дефинитивно беше најтешко да се преброди распадот на ЈУ пазарот, а фирмата да се одржи во кондиција да опстои. Секако и трансформацијата на општествениот во приватен капитал не беше лесна работа. Но кога постои жив субјект, решение се наоѓа.
Тешко беше да им се објасни на вработенте што значи „новото“ и за што треба да гласаат преку тогашните органи на управување (Собир на работни луѓе, работнички совет). Имав случај кога бев присутна на еден собир на работни луѓе (во производен сектор) и долго им образложував, сите внимателно ме слушаа и останав убедена дека се ме разбраа, бидјеќи се потрудив да им објаснам со разбирливи зборови. На заминување ми се приближи една работничка и ми рече „Директорке, ако мислите дека рабравме, да знаете дека не разбравме, а ве молиме правете како треба само да не останеме на улица“. Сметам дека со моите соработници така и направивме, колку што беше можно и законски ја спроведовме приватизацијата и фирмата продолжи успешно да работи.
МАРИЛИ: Компанијата со која управувате авангардно го носеше името Европа и беше димензионирана за домашниот, но и за странските пазари. Колку сме денес блиску до Европа по квалитетот, стадардите на работа и трката со конкуренцијата?
ДИМИТРОВА: Колку сме денес блиску до Европа? По мое длабоко убедување квалитетот на производите (јас секако најмногу се осврнувам на кондиторските производи), стандардите кои се применуваат во нашите производни капацитети, начинот на означување, амбалажата сосема се вклопуваат во европските и светски стандарди. Тоа се потврдува и со фактот што голем дел од производите на нашите компании се пласираат во добар дел од светот.
МАРИЛИ: „Европа“ вработуваше и многу жени. Каква беше позицијата на жената во делот на менаџментот тогаш, а каква е сега и дали сметате дека е зголемена процентуалната застапеност на жените во менаџерските тимови и во управувачките структури на македонските компании?
ДИМИТРОВА: Да, „Европа“ вработуваше и вработува доминантно женска работна сила. Во производниот процес тоа некако произлегува од типот на работните задачи, физички не многу напорна работа, но се бара повеќе внимателност, трпеливост и прецизност. Во органите на управување и менаџерскиот тим, исто така доминираа жени. Но, веднаш да појаснам. Јас не сум по карактер феминистка па посебно да сум го форсирала таквиот состав – жени по секоја цена. Тоа произлезе од квалитетот на стручниот кадар кој го имавме во тој период.
На другиот дел од прашањето не би можела да дадам прецизен одговор, зашто не располагам со официјални податоци. Но, од општи сознанија имам убедување дека во последните две децении застапеноста на жените во менаџерските тимови, како и во управувачки тимови е зголемена, а исто така и кај носителите на јавни функции.
Промената на општествениот во приватен капитал, доминацијата на профитот над сите други карактеристики придонесе да се цени квалитетот на личноста, а не полот. Тоа, сметам дека оди во прилог на жените кои ако се квалитетни ќе се најдат на право место. Сведоци сме дека успешните компании се респектираат независно дали сопственик е жена или маж. Исто така и сопствениците на компании се определуваат за квалитетни луѓе кои ќе им го менаџираат бизнисот, независно од полот. Ова, секако го зборувам од аспект на бизнис сектор, кај јавниот сектор и политичките структури состојбата е поинаква.
МАРИЛИ: Вие бевте дел од управувачки тимови и во други компании, па кое е Вашето мислење, зошто жените се најмалку застапени токму во највисоките нивоа на управување на фирмите?
ДИМИТРОВА: Да, јас бев во органи на други фирми и се уште сум во Надзорен одбор на Комерцијална Банка. Моето искуство од присутноста таму е навистина позитивно. Никогаш не сум почувствувала инфериорност поради тоа што сум жена, секогаш сум имала рамноправен третман, па и малку повеќе, бидејќи сум претседател на НО на Банката. Краток период бев в.д. претседател на Стопанската комора на Македонија кога беше последната смена на претседатели.
Застапеноста на жените во високите нивоа на управување во Банката каде сум присутна е многу висока. Точно е дека прв човек е маж со многу високи квалитети, но веднаш после таа позиција доминантно се жени. Но, знам дека генерално не е секаде така. Долгогодишното „владеење“ на мажите се уште има последици и кога имаат можност се бираат меѓусебно.
Не треба да се премолчи и фактот дека долг временски период постоела „филозофија“ дека жената е повеќе одговорна за домот и децата од мажот. Ова постепено се менува, но се уште е присутно и од фамилијарен аспект повеќе му се дава можност на мажот да гради кариера. Во најплодотворните години жената најчесто се остварува како мајка, што секако малку ги менува приоритетите. Така се „губи“ одреден период за напредување во кариерата. Не сметам дека ова треба да биде пречка или оправдување за напредување во кариерата, само, сепак е присутно.
Но, и покрај ова ќе повторам, има многу успешни жени кои се повеќе се докажуваат во општеството.
МАРИЛИ: Вие ќе бидете дел од јубилејните проекти на агенција „Марили“ - 25 години од Бизнис каталогот и 25 години од манифестацијата „Избор на најуспешни жени менаџери“, а бевте присутна и на првата манифестација кога почесно ги доделувавте признанијата на најуспешните менаџерки. Сметате ли дека континуитетот и растот на оваа манифестација како проект, направи промена во нашето општество во поглед на поттикнување и развој на женското менаџерство, лидерство и претприемаштво?
ДИМИТРОВА: Мојот одговор е ДА. Секој човек независно дали е маж или жена пријатно го доживува секое признание. Но, ова е посебно значајно за жените, бидејќи преку оваа манифестација се афирмираат и жени кои имаат помали бизниси и секако тешко ќе стигнат до награди и признанија во конкуренција со големите бизниси. Од друга страна, ваквите признанија најсилно ги поттикнуваат младите жени кои влегуваат во бизнисот. Исто така, ова е многу добра можност за меѓусебно запознавање, размена на искуства, а зошто да не и можност за соработка. Секако, тоа е и поттик и за останатите кои се уште не добиле такво признание да се амбицираат да бидат идни носители, односно, поттик за поуспешно работење.
МАРИЛИ: Колку наградите и признанијата за работата се важни и претставуваат поттик, инспирација и сатисфакција за секоја жена?
ДИМИТРОВА: Наградите и признанијата кај секого будат убави чувства. Особено кога тие се доделуваат за успешност во работењето. Тогаш знаете дека и други го препознаваат она што вие го правите. Тоа е задоволство, но и обврска да ја оправдате довербата. Тука не би сакала да речам дека на жените посебно им значат признанијата, затоа што и мажите не се имуни на тоа задоволство. Барем во тоа сме еднакви.
МАРИЛИ: Денес сте во пензија, дали се уште сте професионално активна и како го исполнувате слободното време?
ДИМИТРОВА: Да, јас сум во пензија од средината на 2017 година. Се уште сум активна во Надзорниот одбор на Комерцијална Банка и во структури на Комората. Но, тоа не ми одзема многу од моето време. Не сум човек кој ужива во пасивен одмор и секогаш наоѓам начин да бидам динамична. Имам четири внучиња од ќерката и од синот и најсреќна сум кога им се посветувам ним. Ќерката не живее овде (за жал), така што пред пандемијата поминував одредено време во годината во посета кај неа, но синот е овде и колку дозволуваат околностите се посветувам на внуците кои се тука.
Дел од времето го користам и за рекреација, кога беше можно за патувања, да се прочита книга, за нас неодминливата телевизија, интернет, дружење кога тоа беше можно. Наоѓам задоволство и во кујната да подготвам нешто за моите најмили и да си ја поттикнам креативноста во подготвување храна. Веројатно слично како многу наши пензионерки.
МАРИЛИ: Што ќе им препорачате на младите генерации образовани жени, како професионално да се насочат и да бидат успешни во кариеарата и во достигнувањето на високите менаџерски и лидерски позиции во компаниите?
ДИМИТРОВА: Денес младите генераци образовани жени (се разбира и сите млади) имаат многу големи можности да се едуцираат и за ова прашање. Интернетот навистина нуди многу, многу информации. Од друга страна, денешните млади генерации работат во друго опкружување и секако се создаваат и други критериуми поразлични од условите во кои ние работевме. Можеби некои работи кои во наше време биле „in“, сега се „out“. Сепак, сметам дека одредени однесувања секогаш ќе бидат актуелни. Овде, пред се, мислам на следното: трудољубивост, упорност, чесност, достоинственост.
Трудољубивост – напорна работа е неопходна за секој успех. Дури и ако во некои моменти можеби ќе се почувствува одредена неправда, или на некој начин ќе се потцени трудот, на подолг период тоа, повеќе од сигурно е дека ќе се вреднува.
Упорност – препреки, дали во бизнис или во друг вид кариера, секако ќе се појавуваат. Но, секогаш постои излез кој треба да се пронајде, а не да се потклекне на првата препрека.
Чесност – многу важна карактеристика. Ако сакате да бидете ценети од соработниците, било подредени или надредени, од бизнис партнери со кои сакате да соработувате долго време, мора да се постапува чесно и одговорно. Од мој аспект ќе истакнам дека и ден-денес, иако не сум деловно активна, било каде да се јавам кај мои бивши соработници или поранешни бизнис партнери, секаде имам „широко отворена врата“. Се тоа како резултат на коректен однос и соработка во минатото.
Достоинственост – достоинствено однесување потребно е секому, но по мое убедување стекнато од долгогодишното искуство, малку повеќе на жените токму поради одредени вековни предрасуди дека тоа што за мажите е нормално, или лесно простиво, на жените не им доликува. Мислам дека и овие предрасуди полека се искоренуваат, но бавно.
За крај, би порачала само храбро млада генерацијо жени. Светот е наш исто колку што е и на мажите. Да си го земеме – земете делот што ни – ви припаѓа!
Статијата е прочитана 2769 пати.
Видео: Избор на најуспешни жени мејаџери 2022
